İzlenen Suriye politikasına dair İran’da aykırı sesler
İran Devrim Muhafızlarının dış operasyonlardan sorumlu Kudüs Gücü komutanı Kasım Süleymani 19 Ağustos 2017’de “Dünya Mescit Günü” programında yaptığı konuşmada: “İçerde ve dışarıda bazı dostlar Irak ve Suriye’ye müdahale etmemize karşı çıktılar, hatta yüksek mevkide biri; “yani Suriye’ye girelim ve diktatörümü koruyalım” diye sorunca Devrim lideri Ali Hamaney; “bizim için öncelik maslahattır kim diktatör kim değil mühim değil diye cevapladı” ifadesini kullanmıştır.[1]
Beşar Esad için diktatör ifadesini kullanan “yüksek mevkide biri” ocak ayında vefat eden Ayetullah Rafsancani’yi akla getirdi. Zira İran dünyanın birçok yerinden Şii milisleri henüz Esad rejimine desteğe göndermeden evvel Rafsancani’nin yaptığı konuşma bu minvalde idi:
“Allah Suriye halkına merhamet etsin, her lahza füze ve bomba sesine hazırlar. Suriye halkı son iki yılda çok eziyet gördü. 100 binden ziyade insan öldü, dâhil ve hariçte 8 milyon mülteci var. Zindanlarda yer kalmadığı için spor salonları hapishane olarak kullanılıyor. Halk kendi devleti tarafından kimyasal bombaya maruz kalırken diğer taraftan Amerika müdahalesi de yakın.“[2]
Rafsancani bu ifadelerine yapılan eleştiriler sonrası sözlerinin çarpıtıldığını söylemiş ve Suriye iç savaşında Amerika’yı suçlamıştır.[3]
Her ülke gibi İran’da da dış politikaya dair muhalif ve muvafık farklı görüşler yer almaktadır. Muhalif fikirlerin bir bedeli olduğundan ötürü Suriye meselesinde aykırı fikirlerin beyanı ihtiyat gerektirmektedir. Müesses Nizam’ın izlediği politikalara muhalif bazı söylemler kimi zaman yargıya taşınmaktadır. Buna bir örnek Tahran eski Belediye Başkanı Gulam Hüseyin Kerbasçi’dir. Kerbasçi, Mayıs ayındaki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Hasan Ruhani ’ye destek için İsfahan’da bulunurken yaptığı konuşmada: “Gönlümüz ister ki Suriye, Lübnan ve Yemen’de barış olsun. Mazlumlar desteklensin, Şia’lar güçlensin. Ama bu iş sadece para verip, silah alıp, öldürüp, vurmakla olacak bir iş midir?” ifadelerini kullanmıştır. Müzakere ve diplomasi ile çözümün gerçekleşeceğini ifade eden Kerbasçi bu sözlerinden ötürü kutsal mekân koruyucularına (Irak ve Suriye’deki ehl-i beyt türbelerini korumak iddiasıyla İran’ın organize ettiği Şii milisler) hakaret ettiği gerekçesiyle yargılanması devam etmektedir.[4]
Hatemi dönemi İçişleri bakan yardımcılığı görevinde bulunan, 2009 seçimlerinden sonra Devrim Rehberi Ali Hamaney’e hakaret ettiği gerekçesiyle 7 yıl hapis yatan Mustafa Taczade’nin Ruberu / Yüz yüze isimli dergiye verdiği röportaj daha sert ve keskin ifadeleri barındırıyor:” Her gün daha fazla Suriye’deki bataklığa sürükleniyoruz. Adeta Rus ordusunun piyade erleri gibiyiz. Diyalog seçeneği yerine dünyanın dört bir yanından Şii milisleri Suriye’ye topladık. En büyük çelişkimiz şu ki Kaddafi aleyhine yapılanları devrim, Esad aleyhine yapılanları fitne diye okuduk, hâlbuki ikisinin tek farkı birinin Alevi diğerinin Sünni oluşuydu. Sadece bu hal dahi İran’ın tarafgirliğine delildir. Eğer Suriye’de olmasak Huzistan ve Kirmanşah’ta DAEŞ ile savaşırdık görüşü de sağlam temellere dayanmıyor. Zira henüz ortada DAEŞ yokken Suriye halkı sade bir şekilde hak talebinde bulunurken Esed’e destek verdik.“[5]
Mustafa Taczade’nin bu sözlerine Devrim Muhafızları üyesi Hasan Abbasi aynı sertlik ile cevap vermiştir: “Eğer Mustafa Taczade’nin evinde şeref, izzet ve namus bulunuyorsa Suriye’ye giden gençlerimiz buna vesiledir. Biz Beşar Esad’ın değil Şam’da Seyyibe Zeyneb’in koruyucusuyuz.”[6]
Devrim Muhafızları üyesi Hasan Abbasi’nin Tebriz Üniversitesi’nde katıldığı panelde bir öğrenci söz alarak Abbasi’ye hitaben:“ Sizin teorileriniz diktatör ve kan dökücü Beşar Esad’i desteklemektir. Milletin milli ve mezhebi hislerini okşayıp İdlip ve Humus ’ta mevcut olmayan türbeleri müdafaa etmektir. Türbeler nerede? Teori ve söylemleriniz İslam, insaf ve hukuk dışı katliamları savunmaktır, milletin bütçesini Lübnan Hizbullah’ı için sarf etmektir.” cümlesini kullanmıştır.[7]
Kasım Süleymani’nin memleketi Kirman’da bir üniversitede “Öğrenci Günü” dolayısıyla tertiplenen, İran meclis başkanı yardımcısı Ali Mutahhari’nin katıldığı programda söz alan bir öğrenci Mutahhari’ye hitaben: “Tarih en adaletli mahkemedir ve korkarım ki bizler mahkum olacağız. Acaba biz hakkın tarafı mıyız? Beş yüz bin insan öldü, Suriye viran oldu ve nesiller tükendi, biz kimin tarafında duruyoruz? Maalesef muhalifte hiç bir görüş ifade edilemiyor, Ali Mutahhari bile fikir beyan etmiyor. Kimseden bir şey beklemiyoruz ama milletin sesi olarak sizden beklentimiz var. Biz Suriye’deki çocukların gözyaşları ile beraber mahkum olacağız.” diye itirazda bulunmuştur.[8]
Tahran Üniversitesi’nde akademisyen, siyaset bilimci Sadık Zibakelam’ın okul girişinde yere serilen İsrail ve Amerika bayraklarına basmadığı için kendisine gelen eleştirelere hitaben;
“Eğer son birkaç yılda Suriye’de (Yermuk bilhassa) Esad rejimi tarafından öldürülen Filistinli sayısı hesaplansa korkunç rakamlar çıkacaktır. İsrail’in son 60 yılda bu kadar Filistinli öldürdüğüne inanmıyorum. Eğer yaptığı zulüm ve cinayetler yüzünden bir ülkenin bayrağı çiğnenecekse sadece İsrail değil birçok ülke bayrağı yere serilmelidir. Amerika’dan İngiltere’ye Suriye’den Rusya’ya hatta İran’a dek” cevabını vermiştir.[9]
Hükümet Suriye’de ne yaparsa yapsın tasdik etmeye mecbur bırakılmaktan da şikâyet eden Zibakelam[10] , İran Dışişleri Bakanı Cevat Zarif’e yazdığı mektupta: “ Arap baharı başladığında gelişmeleri “İslami uyanış” diye okuyan sizler neden Suriye’deki halk hareketlerini “Siyonist fitne” diye tefsir ettiniz? Suriye’deki Esad’ın Hüsnü Mübarek, Saddam Hüseyin, Kaddafi ve diğerlerinden ne farkı var? Neden gözlerimizi Suriye’deki rejimin gerçeklerine kapatıyoruz? Eğer Beşar Esad reform ve diyalog yerine halkla kurşun diliyle konuşmasa DAEŞ türü örgütler türer miydi? Milli menfaatlerimiz ve Arap âleminde muhabbet, itibar ve hürmeti kaybetmemek için gayret sarf edeceğinize inanıyorum.[11] ” ifadelerini kullanmıştır.
Şam’da bulunan ehl-i beyt büyüklerine ait türbelerin korunma hedefi, ekseriyeti Şii mezhebine mensup İran halkı için Suriye’deki askeri varlığın izahını kolaylaştırmaktadır. Suriye’deki nüfuz, İran’daki mevcut rejime muhalif bazı kesimler ile kimi milliyetçi oluşumlarda kadim Pers devrine dönüş için gerekli ve makbul görülebilmektedir. Öte yandan, İran Devrim Rehberi Ali Hamaneyi’nin “Eğer türbe koruyucularımız Irak ve Suriye’de direniş göstermeseydi, Kirmanşah ve Hamedan’da düşmanla savaşır olurduk” sözleri, sınır ötesi askeri operasyonların ve ekonomik harcamaların İran halkı nezdinde gerekli olduğuna ikna eden diğer bir söylemdir. [12] Suriye krizi başladığında, bazı askeri ve siyasi yetkililerin müdahaleye karşı çıktığını, devrim lideri Hamaneyi’nin ulusal güvenliğin tehlikeye gireceği gerekçesiyle herkesi ikna ettiği iddia edilmiştir.[13]
Bununla beraber, ülkedeki ekonomik sıkıntılara tepki olarak 28 Aralık Perşembe günü Meşhed’de başlayıp diğer şehirlere yayılan protesto gösterilerinde atılan “Ne Gazze ne Lübnan, canım feda ey İran”, “Suriye’yi rahat bırakın, halkınıza bakın” türü sloganlar, rejimin sürekli vurguladığının aksine Suriye politikasının halk tabanının bazı kesimlerinde benimsenmediğini göstermektedir.[14] İran Meclis Başkan Danışmanı Emir Hüseyin Abdullahiyan, Suriye politikasını eleştiren sloganları kastederek :”Eğer Suriye’de olmasaydık bugün Tahran’daki metro istasyonlarında DAEŞ ile savaşırdık” demiştir.[15]
İran’ın Suriye’de verdiği kayıpların günden güne artması ve hayatını kaybedenlerden geriye kalan hikâyeler, askeri / siyasi yetkililerin katıldığı kalabalık cenaze törenleri, ehl-i beyti müdafaa söylemi, ulusal güvenlik gibi sebepler, İran toplumunda Suriye meselesine ayrı bir kutsallık atfetmektedir. İran’da mevcut Suriye politikasına dair muhalif beyanı bulunanlar ehl-i beyt büyüklerine hürmetsizlik, Suriye’de ölen Iran kökenli askerlere hakaret gibi suçlamalarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Müesses nizama yapılan Suriye eleştirisinde “DAEŞ” taraftarı olmak suçlaması ile karşılaşmak da mümkün. Suriye politikasına milli ve mezhebi iki taraflı destek de söz konusu olunca aleyhte görüşler sakıncalı neticeler doğurabilmektedir. Tüm bu kısıtlamalara rağmen akademiden politikaya zaman zaman eleştiriye rastlamak mümkün.
[1] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960529000328
[2] http://www.jahannews.com/analysis/310483/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1-%D8%B5%D9%88%D8%AA-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%A2%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%81%D8%B3%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AF
[3] http://www.khabaronline.ir/detail/311967/Politics/parties
[4] http://www.bbc.com/persian/iran-39777618
[5] http://rouberou.ir/post_22419c28_%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87%20%D9%87%D9%85%20%D8 %A8%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%20%D9%85%DB%8C%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%AF. html
[6] http://kalemeh.tv/?q=fa/news/2017/04/11328
[7] http://iranianuk.com/20170424113641017/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%A7%D9%86-%DB%8C%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%B6-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8-%D8%A8%D9%87-%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%A8-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%88%DB%8C
[8] http://www.trt.net.tr/persian/yrn/2016/12/08/trd-yk-dnshjw-yrn-bh-syst-kshwrsh-dr-swryh-626277
[9] https://iranwire.com/fa/features/19455
[10] http://www.gilanestan.ir/%D8%B7%D8%B9%D9%86%D9%87-%D8%AA%D9%84%D8%AE%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D9%87- %D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D8%B1%D9%85%D8%9B- %D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85/
[11] http://www.asriran.com/fa/news/411754/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D8%B3%D8%B1%DA%AF%D8%B4%D8%A7%D8%AF%D9%87- %D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%80%D9%81
[12] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/11/16/991703/%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%DA%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%87-%D9%86%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%88-%D9%87%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C-%D8%AC%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%85/amp?__twitter_impression=true
[13] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13961017000459
[14] https://iramcenter.org/irandaki-protesto-gosterileri-ve-sloganlar-ne-anlama-geliyor/
[15] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13961017000459
