Savaştan önceki kaynaklara göre Suriye’de 700,000 Dürzi bulunmaktadır ve Suriye’deki savaş öncesi nüfusunun sadece %3’nü oluşturuyorlar. Dürziler, Suriye’deki en büyük üçüncü dini azınlıktır. Suriye’de Dürzi nüfusunun çoğunluğu Süveyde vilayetinde bulunmaktadır. Suriye’nin güneybatısında yer alan Süveyde vilayeti, güneyde Ürdün, batıda Dera, doğuda da Badiyat el Şam ile sınır komşudur. Süveyde aynı zamanda Dürzilerin Suriye’de çoğunluk olduğu tek vilayettir bu nedenle Dürzilerin Başkenti olarak kabul edilir. Baas Partisi iktidara gelmeden önce “Süveyde’nin başını ez ve iktidarda kal”[1] söylemi Suriye’de oldukça popülerdi. Bu bölge tarihte her zaman önemli rolleri üstlenmiştir. Örneğin, Süveyde sakinleri Osmanlı yönetimine karşı çeşitli ayaklanmalar gerçekleşmiştir ve dahası 1925 yılında gerçekleşen Fransız işgaline karşı Büyük Suriye Devrimi bu bölgede başlamıştır.[2]

Dürzilerin Savaştaki Duruşu

Dürziler, Suriye İç Savaşı başladığından beri tarafsızlığını korumuşlardır. Topluluk olarak Rejime karşı savaşmayı reddetmişlerdir ancak, aynı zamanda, rejimle birlikte aynı safta savaşmayı da kabul etmemişlerdir. Sadece bölgelerini koruyabilmek için yaşadıkları yerlerde bulunan Halk Komitelerine katılmışlardır. Ancak zamanla, savaşın şartları Dürzileri savaşta yer almaya itmiştir. Aslında Tobias Lang’a göre Dürzilerin duruşu nötr değil; aksine çok yönlü, hatta ikiyüzlüdür.[3] Dürzilerin rejimle olan karmaşık ilişkileri Şeyh Vahid El Balus’un tutumuyla özetlenebilir. 2015 yılında bombalı araba saldırısında ölen dini otoriteye sahip olan Dürzi Şeyh Vahid el Balus, rejime bağlı olan milisleri ilk kuranlardandır. Sadece rejimden değil aynı zamanda İsrail Dürzilerinden de yardım almaktaydı. Ancak daha sonra Cebel el Dürzi’yi Suriye devletinden bağımsızlaştırmak istedikleri anlaşılınca rejimle ters düştüler. Daha sonrasında Balus, Dürzilerden diğer vilayetlerde değil de sadece kendi bulundukları vilayetleri korumaları için savaşmalarını talep etmişti.[4]

Fakat bazıları daha net duruş sergileyerek ya rejime karşı ya da rejimle birlikte savaştı. Örneğin, 2011 yılında Rejimin ordusundan ilk ayrılan Dürzi, Subay Haldun Zeyn Eldin, Sultan el Atraş adında Esed rejimine karşı silahlı grup kurmuştur. Savaşın ilk patlak verdiği ve ordudan ayrılan kişilerin sayısı çok az olduğu dönemde Zeyn Eldin’in rejimin ordusundan ayrılması çok ses getirmişti. Çünkü kendini azınlıkların koruyucusu olarak gösteren rejimin samimiyeti sorgulanmıştı.[5] Zeyn Eldin Dera’da bir buçuk yıl kaldıktan sonra Sultan el Atraş Taburunu Süveyde’ye yaymak istedi ancak orada yenilgiye uğramıştır.[6]

Süveyde coğrafi konumundan dolay önemli ve kritik bir bölgedir. Dürzi köyleri üzerinden Ürdün sınırına koridor açılabilme ihtimali veya Süveyde ve Şam arasından Dera’ya ulaşma ihtimalleri olduğundan bu hat muhalifler için önemli bir bölgedir. Ancak 2013 yılından sonra Dürziler ve Suriye’deki muhalifler arasında gerilimler başlamıştır. Fabrice Balanche’in iddiasına göre, Suriye’deki muhalifler Dürzileri samimi bulmadıklarını, sadece Sünniliğe geçerlerse onlarla iş birliği yapacaklarını söyleyip Sünniliği kabul edip benimsemeyenlerle savaşmak zorunda kalacaklarını belirtmişlerdir. Bunun sonucunda mezheplerini terk etmek istemeyen ve yaşadıkları bölgeyi koruyabilmek için silah yardımına muhtaç olan Dürziler rejimle birlikte hareket etmeye başladı.[7]

Süveyde’de Bulunan Askeri Örgütler

Süveyde vilayetinde bulunan askeri milisler ikiye ayrılır. Bunlardan birincisi siyasi konularda tarafsızlığını koruyan ve Esed rejimi ve DAEŞ’in saldırılarından yerel halkı korumayı amaçlayan gruplardır. İkincisiyse direk Esed rejimiyle bağlantıları olan ve ona hizmet eden gruplardan oluşmaktadır. Çoğunluğu Süveyde halkından oluşan bu tarafsız örgütlerin en temel amaçlarından bir tanesi zorunlu askerliğe katılmayı reddeden genç Dürzi erkekleri istihbarat servisi tarafından tutuklamalarını önlemektir. İkinci en önemli hedefleri ise bölgede güvenliği sağlamaktır.

2012 yılında Vahid el-Balus tarafından kurulan Onurlu Adamlar Harekâtı en önde gelen tarafsız gruplardandır. Bu örgüt tutuklanan Dürzilerin serbest bırakılması için Esed rejimine karşı defalarca saldırılar düzenledi. Bazı raporlar, bu örgütün Lübnan’da bulunan İlerici Sosyalist Partisi’nin başkanı Velid Canbolat tarafından destek aldığını göstermektedir.[8] Bir diğer örgütün adı Fahd Güçleri’dir. Köylerde aktif olan bu örgütün üyelerinin çoğu Balus’un vefatından sonra Onurlu Adamlar Harekâtından ayrılanlardan oluşmaktadır.[9]

Diğer tarafta ise Esed rejimiyle bağlantılı gruplardan bir tanesi Dürzilerin önde gelen şeyhlerinden bir tanesinin kurduğu Hikmet el-Haciri Örgütüdür. Bir diğer örgütün adı ise Ulusal Savunma örgütüdür. Bu örgütün kurulması için Süveyde vilayetinde tüccar olan Reşit Slum tarafından büyük çabalar gösterdiği bilinmektedir.[10] Bu örgütün amacı ise vilayette bulunan gençleri saflarına alıp silahlandırarak zorunlu askerliğe alternatif sunmaktır. Son olarak Suriye Sosyal Ulusal Partisinin silahlı kanadı olan Nusur el-Zuba’a (Eagles of the Whirlwind) örgütü vardır. Bu askeri oluşum Esed rejimi tarafından kontrol edilen tüm Suriye vilayetlerinde mevcuttur. 2013 yılında kurulan Ebu İbrahim’in Güçleri olarak bilinen Ceyş el Muvaheddin de rejim güvenlik güçleriyle birlikte iş birliği halinde olup Dürzileri koruyan bir örgüttür. Bu örgüt Süveyde’de, Şam’da ve son olarak ta Kuneytra şehrinde aktif olup rejimle birlikte hareket etmektedir.

Dürziler ve Esed Rejimi

Bazı Dürzi milisler rejimle yakın ilişkilere sahip olmuştur. Örneğin, 2015 yılında kurulan Dareh el-Vatan Örgütü bunlardan biridir. Esed 2018 yılında yaptığı bir konuşmasında “sadece yaşadığımız bölgeleri korumamız doğru değildir. Suriye bir bütündür ve tüm Suriye’yi savaşıp korumalıyız” diyerek Dürzileri rejimin ordusunda yer almaları konusunda çağrıda bulundu.[11] Ancak Dürziler topluluk olarak buna karşıydı. Dürziler kendi bölgelerini korumak dışında savaşta yer almadıkları için rejim yetkilileri Dürzi köylerinde Halk Komiteleri kurmaya başladı ve bu şekilde Dürzi gençler savaşta yer almaya başladılar.[12] Bu Halk Komiteleri ilk Dera’da başladı, daha sonra Süveyde’de de oluşmaya başladı.[13]  Hermon Dağı’nda bulunan Dürzi köyleri rejim güçlerinin Golan Tepeleri ile iletişimini sağlaması konusunda yardımcı olmaktadır.[14]

Rejime hizmet eden ve yakın ilişkileri olan kişilerden bir tanesi de İsam Zahreddindir. Dürzi olan İsam Zahreddin rejimin ordusunda yer alan en etkili ve önde gelen komutanlardan biridir. Ailesinin nesiller boyu orduda yer aldıkları bilinmektedir. Örneğin, babasının dedesi eski Suriye Savunma Bakanıdır. Yaptığı işkencelerle ün kazanan Zahreddin, Deyr ez Zorda rejime yardım etmek amaçlı örgüt kurarak Süveyde’den onlarca kişiyi silahlandırmıştır.[15] Daha sonra, Albay Ali Huzam’ın öldürülmesinin ardından Deyr ez Zor şehrinde rejim güçlerinin liderliğini üstlenen Zahreddin 2017 yılında Deyr ez Zor’da bir mayının patlaması sonucunda ölmüştür.[16]

Süveyde, Esed Rejimi için de oldukça önemli bir bölgedir. Süveyde’de bulunan Cebel el-Dürzi Suriye’nin Ürdün ile kara bağlantısını sağlayan bölge olduğundan, rejim Ürdün üzerinden daha fazla muhalifin ülkeye girişini engellemek için bu bölgede nüfuzunu arttırması gerektiğinin farkındadır. Bu nedenle Esed Akıl diye bilinen Dürzi şeyhleri veya liderleriyle gayri resmi anlaşma yaparak bu bölgede bulunan silahlı Dürzileri koruma kararı almıştır.[17] Dürzilerin Akıl olarak bilinen üç tane önde gelen liderleri vardır. Bunlardan bir tanesi 2015 yılında Esed rejiminden Dürzileri silahlandırma talebinde bulunan ve daha sonra 2018 yılında Dürzi gençleri rejimin ordusunda askerlik görevlerini yerine getirmeleri için çağrıda bulunan Hikmet el-Hicri’dir.[18] Bu üç akıl şeyhinin üzerinde anlaşmaya vardıkları ender konulardan bir tanesi “Onurlu Adamlar” hareketinin lideri ve kurucusu olan Şeyh Vahid el-Balus aleyhine fetva vermeleri olmuştur. Rejimin ordusu Cebel el Dürzi’yi korumak için çok fazla çaba sarf etmemekte. Halep veya Humus’daki rejimi savunmaktansa yaşadıkları toprakları savunmak için daha fazla motive olan ve bölgeye hâkim olan milisler bu görevi üstlenmiş durumda.

Esed rejimini destekleyen Rusya, Süveyde’de DAEŞ’in kaçırdığı Dürzilerin serbest bırakılması için aktif ve önemli rol oynamıştır. Moskova bu konuyu konuşmak üzere Lübnan ve Suriye’den Dürzi liderleriyle görüştü. Bunların başında Lübnan milletvekili Timur Canbolat gelmektedir.[19] Bunun sonucunda Rusya, kadın ve çocuklardan oluşan 19 rehin kurtardı.[20] Dahası, Rusya Süveyde Vilayetinde bulunan Dürzi şeyhler ve aşiret liderleriyle görüşerek, bu bölgede kendine hizmet edecek askeri gruplar kurma çabasındadır. Üstelik Süveyde’de milisler kurup onları sadece Suriye’de değil Libya’da Rusya safında savaşmak üzere götürme emeline sahiptir.

Son Durum

Zaman geçtikçe Süveyde Vilayetinde adam kaçırmalar ve cinayetler başladı. Süveyde’de 50’den fazla Dürzi kayıptır.[21] Bölgede ki güvensizlik, istikrarsızlık, işsizlik Esed rejimi ve Dürzi toplumu arasında gerilimlerin başlamasına neden olmuştur. Üstelik zor yaşam koşulları Dürzi gençleri Libya’da savaşmak ve ya Hizbulluh bağlantılı milislerle ilişki kurma ve uyuşturucu kaçakçılığında yer almaya itmiştir.[22] Dürzilerin rejime karşı olan hoşnutsuzlukları vilayetteki zor yaşam koşulları ve artan işsizlikten kaynaklıdır. 2020 yılının haziran ayında yüzlerce Dürzi ülkedeki yaşam koşullarının düzelmesi için Süveyde sokaklarındaki gösterilere katılmıştır.[23] Şam ve Süveyde vilayetleri, Dürzi milisler ve rejim yanlısı güçler arasında çatışmalar başladı. Hatta Dürzi milisler rejimin Hava Kuvvetleri İstihbaratı karargahına saldırarak rejimi 16 saatten fazla vilayetin dışında tutmayı başarmıştır. Dahası Vahid el Balus’un başkanı olduğu Onurlu Adamlar harekâtına mensup olanları zorunlu askerlik hizmeti için tutuklanan genç Dürzi erkekleri serbest bırakılması için hükümetin gözaltı merkezlerine baskınlar düzenlendi.[24] Bu örgüt Süveyde’de güvenliğin sağlanamamasını ve ekonomik krizinin sorumlusunu Esed rejimi olarak görmekte ve suçlamaktadır.[25] Kısacası, Hafter’in askerleri yerine savaşmak için Süveyde’den genç erkeklerin orduya alınması, zor yaşam koşulları, kötü hizmetler Dürziler ve Esed rejimi arasında gerilimi arttırıyor.[26] Güney Suriye’deki gelişmeler Esed rejiminin askeri kontrolü altına aldığı bölgelerde istikrar ve güvenlik sağlayamadığı göstermektedir.

[1] ماذا تخبئ الخارطة السياسية ؟ السويداء.. جزيرة معزولة تنتظر مصيرها"”, Enab Baladi, 2017

[2] “ابرز 7 معلومات عن محافظة السويداء السورية التي هاجمتها "الدولة الاسلامية"”, BBC News Arabic, 2018

[3] “Syria’s Druze Minority Walk a War-Time tightrope”, Arab News, 2018

[4]فابريس بالونش  “الدروز والرئيس الاسد: حلفاء استراتيجيون”, The Washington Institute For Near East Policy,  2016

[5] خلدون زين الدين.. أول ضابط درزي منشق"” 2017

[6] خلدون زين الدين.. أول ضابط درزي منشق"” 2017

[7] Fabrice Balanche, “The Druze and Assad: Strategic Bedfellows”, The Washington Institute for Near East Policy, 2016

[8] السيطرة في محافظة السويداء الواقع والمستقبل المحتمل, Jusoor For Studıes, 2020

[9] السيطرة في محافظة السويداء الواقع والمستقبل المحتمل, Jusoor For Studıes, 2020

[10] السيطرة في محافظة السويداء الواقع والمستقبل المحتمل, Jusoor For Studıes, 2020

[11] دروز سوريا اقلية حيدت نفسها في الصراع السوري...حتى دعاها الأسد الى الجيش, Raseef22, 2018

[12] وسيم نصر  “هل دخل الدروز على خط المواجهة الى جانب النظام السوري”,  France 24, 2013

[13]وسيم نصر  “هل دخل الدروز على خط المواجهة الى جانب النظام السوري”,  France 24, 2013

[14] Ibrahim Al-Assil, Randa Slim, “The Syrian Druze at a Crossroads”, Middle East Institute, 2015

[15] عصام زهرالدين...رجل الاسد الذي توعد اللاجئين"”, Al Jazeera, 2017

[16] عصام زهرالدين...رجل الاسد الذي توعد اللاجئين"”, Al Jazeera, 2017

[17] فابريس بالونش  “الدروز والرئيس الاسد: حلفاء استراتيجيون”, The Washington Institute For Near East Policy,  2016

[18] السيطرة في محافظة السويداء الواقع والمستقبل المحتمل"” Jusoor for Studies, 2020

[19] السيطرة في محافظة السويداء الواقع والمستقبل المحتمل"” Jusoor for Studies, 2020

[20] السيطرة في محافظة السويداء الواقع والمستقبل المحتمل"” Jusoor for Studies, 2020

[21] وسيم نصر  “هل دخل الدروز على خط المواجهة الى جانب النظام السوري”,  France 24, 2013

[22] Suhail Al Ghazi, “Insecurity In Southern Syria: Tracking Daraa, Quneitra and Suwayda”, ORSAM, 2021

[23] Dima Abu Maria, “Syrian Druze Turn Against Assad Regime” The Medialine, 2021

[24] “How Did Al-Suwayda Provinve Avoid The Syrian Civil War?” NAVANTI

[25] Sami Al Ali, “Suwayda’s Men of Dignity Hold Syrian Government Responsible For Country Collapse”, North Press Agency, 2021

[26] Suhail Al Ghazi, “Insecurity In Southern Syria: Tracking Daraa, Quneitra and Suwayda”, ORSAM, 2021